Xương bánh chè là một xương nhỏ nằm ở phía trước khớp gối – nơi giao nhau của xương đùi và xương chày, giúp bảo vệ đầu gối và kết nối các cơ ở phía trước đùi với xương chày. Các đầu xương đùi và mặt dưới xương bánh chè được bao phủ bởi một chất mịn gọi là sụn khớp. Lớp sụn này giúp các xương dễ dàng trượt dọc theo nhau khi di chuyển đầu gối. Gãy xương bánh chè nếu điều trị sớm, đúng phương pháp sẽ liền xương và phục hồi chức năng tốt, hạn chế ảnh hưởng đến chức năng gấp duỗi gối.
Gãy xương bánh chè là gì?
Xương bánh chè là xương vừng lớn nhất trong hệ xương của mỗi người, có hình dạng tam giác hơi tròn, nằm ở vị trí phía đầu gối dưới phần xương đùi, được xem như là một chiếc khiên bảo vệ khớp gối.
Chấn thương xương bánh chè là phần xương bảo vệ đầu gối bị tổn thương bởi va chạm hoặc do ngã tiếp đất bằng đầu gối. Xương bánh chè sau tổn thương có thể sẽ bị gãy, bị di lệch hoặc là tổn thương vào phía bên trong.
Phân loại gãy xương bánh chè:
- Gãy xương không bị di lệch: Các mảnh xương có thể vẫn còn tiếp xúc với nhau hoặc cách nhau một khoảng nhỏ chỉ từ 1 – 2 mm. Đối với loại chấn thương này, xương vỡ vẫn sẽ không di lệch và có thể tự phục hồi.
- Gãy xương di lệch: Xương bị gãy thành các mảnh và di lệch về hai phía loại chấn thương này cần phải phẫu thuật để đặt các mảnh xương về vị trí ban đầu.
- Gãy xương thành nhiều mảnh: Xương bánh chè sẽ bị vỡ ra thành nhiều mảnh và có thể bị di lệch ra những vị trí xung quanh hoặc không, dựa vào mức độ của vết gãy xương, nó có thể ổn định hoặc không ổn định.
- Gãy xương kèm hiện tượng hở: Các mảnh xương bị gãy sẽ đâm xuyên qua da hoặc đâm vào các xương khác, trường hợp này thường sẽ gây chấn thương các mô mềm xung quanh và mất nhiều thời gian hơn để hồi phục.
Đối tượng dễ bị gãy xương bánh chè
- Bệnh nhân bị thoái hóa khớp có nguy cơ cao bị gãy xương gối.
- Người cao tuổi, vì xương trở nên giòn và dễ gãy hơn khi tuổi càng cao.
- Tham gia các môn thể thao va chạm mạnh như bóng đá, bóng rổ cũng có thể làm tăng khả năng gãy xương bánh chè.
- Nữ giới có khả năng bị gãy xương gối cao hơn nam giới.
- Hút thuốc và uống rượu ảnh hưởng đến hormone và cấu trúc xương, làm tăng nguy cơ gãy xương gối.
- Bệnh nhân có tiền sử từng chấn thương gối làm tăng gấp đôi nguy cơ gặp phải chấn thương tương tự khác.
Nguyên nhân gây vỡ xương bánh chè
Gãy xương bánh chè thường do va đập vào gối gây ra như:
- Té ngã dùng gối tiếp đất trực tiếp, đặc biệt là trên bề mặt cứng như bê tông
- Chơi các môn thể thao mà gối có thể bị va đập trực tiếp bởi bóng, gậy,..
- Tai nạn xe làm gối va vào các bề mặt cứng
Các triệu chứng điển hình
- Đau nhức
- Sưng tấy
- Bầm tím
- Lệch xương bánh chè có thể sờ thấy xương nhô ra khỏi đầu gối
- Khó khăn trong việc duỗi thẳng hay uốn cong chân
- Biến dạng đầu gối do chấn thương nghiêm trọng
- Không thể đi lại
Biến chứng của gãy xương bánh chè
Mặc dù sau khi được điều trị thành công, một số bệnh nhân gãy xương bánh chè có thể sẽ gặp các biến chứng như sau:
Viêm khớp sau chấn thương
Khi xương đã lành lại, sụn khớp bao quanh xương vẫn có thể bị tổn thương, dẫn đến đau đớn và cứng khớp theo thời gian. Viêm khớp nặng chỉ xảy ra ở một số bệnh nhân nhất định. Còn mức độ nhẹ cho đến vừa của viêm khớp được gọi là nhuyễn sụn xương bánh chè, tình trạng này phổ biến hơn.
Cơ bị suy yếu
Một số bệnh nhân có thể bị yếu cơ vĩnh viễn sau khi gãy xương bánh chè. Một số khác thì mất đi khả năng cử động đầu gối như là duỗi thẳng và uốn cong.
Đau mãn tính kéo dài
Cơn đau mãn tính kéo dài ở phía trước đầu gối khi bị chấn thương xương bánh chè là rất phổ biến. Thường thì nguyên nhân dẫn đến cơn đau này rất khó để xác định, nhưng có thể là do viêm khớp, cứng khớp và yếu cơ.
Các phương pháp chẩn đoán bệnh
Bác sĩ sẽ hỏi về các triệu chứng và tình trạng của chấn thương của xương bánh chè. Sau đó, sẽ thăm khám đầu gối và yêu cầu bệnh nhân thử duỗi chân ra. Nếu không thể làm được thì có thể yêu cầu can thiệp phẫu thuật.
Bác sĩ sẽ kiểm tra xem có vết thương hở không và có dấu hiệu của hiện tượng xuất huyết khớp hay không. Nếu có, bác sĩ sẽ chụp X-quang hoặc chụp CT để xác định rõ vị trí gãy xương.
Điều trị hiệu quả gãy xương bánh chè
Điều trị khẩn cấp
Việc điều trị gãy xương bánh chè phụ thuộc vào tính chất của vết gãy. Bác sĩ sẽ bắt đầu khám lâm sàng đầu gối của bệnh nhân và kiểm tra các dấu hiệu của hiện tượng chảy máu trong khớp có xảy ra hay không (xuất huyết khớp). Sau đó, bác sĩ sẽ chụp X-quang để xác định loại gãy xương mà bệnh nhân gặp phải. Nếu đó là gãy xương ổn định, xương của bệnh nhân có thể tự lành mà không cần phẫu thuật.
Đồng thời lưu ý khi chưa rõ tình trạng tổn thương, người bệnh cần nằm nghỉ, không vận động để theo dõi. Có thể chườm đá trong 15 – 20 phút (không chườm trực tiếp lên da). Sau đó, cần theo dõi xem tình trạng sưng đau không giảm hoặc đau tăng lên thì có thể là chấn thương, gãy xương.
Điều trị bằng phẫu thuật
Nếu các mảnh xương của bệnh nhân bị lệch, phải cần được ghép lại bằng phẫu thuật. Những mảnh xương tách xa nhau sẽ khó mà tự lành lại được vì các bó cơ đầu gối có xu hướng kéo các mảnh xương ra xa. Các bác sĩ phẫu thuật chỉnh hình có thể để nghị điều trị phẫu thuật để kết nối lại các mảnh xương. Nếu các mảnh xương của bệnh nhân quá nhỏ, bác sĩ phẫu thuật có thể cắt bỏ sau đó bác sĩ sẽ nối lại gân của bạn vào xương.
Sau khi phẫu thuật, bệnh nhân cần hạn chế di chuyển trong quá trình lành. Bác sĩ sẽ tư vấn về mức trọng lượng và độ uốn cong phù hợp với đầu gối mỗi bệnh nhân.
Vật lý trị liệu sẽ rất quan trọng để khôi phục khả năng vận động của đầu gối. Gãy xương bánh chè có thể gây cứng khớp và yếu cơ, và bệnh nhân cần phải tập luyện để đầu gối hoạt động như trước. Vật lý trị liệu có thể bao gồm các bài tập tăng cường sức mạnh, kéo giãn và phục hồi vận động.
Phòng ngừa hiệu quả chấn thương xương bánh chè
Duy trì sức khỏe của chân, hệ cơ xương khớp gồm cơ tứ đầu và cơ vùng háng rất quan trọng trong việc phòng ngừa hiệu quả chấn thương xương bánh chè. Bên cạnh đó, đối với những bệnh lý về khớp gối, cần hạn chế các hoạt động tạo áp lực lên khớp gối, như chạy hay nâng vật nặng. Lưu ý khi thực hiện các hoạt động sử dụng sức mạnh chân thường xuyên, cần sử dụng các dụng cụ trợ lực để hạn chế hiệu quả chấn thương xảy ra.
